Aanpak
Opzet voor langdurig samen kennis-maken
Gedurende drie jaar werden 13 mensen met een ernstige of matige verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag (EVB+MVG) en de bij hen betrokken verwanten, professionals, patronen en systemen gevolgd. In overleg met hen en samen met de outsider-onderzoekers en andere nieuwkomers gingen we op nieuwe manieren nadenken en handelen m.b.t. vastlopende situaties rond moeilijk verstaanbaar gedrag. Bestaande, min of meer gestolde verhalen van mensen die door en door vertrouwd zijn met de zorgcontext (maar die wel vinden dat het beter of anders kan) brachten we in contact met de zich nog vormende perspectieven van vreemden in die (zorg) context.
Dat het onderzoek een looptijd had van twee jaar is niet alleen uniek, maar ook noodzakelijk om meer zicht te krijgen op de mogelijkheden en moeilijkheden zoals de betrokkenen die ondervinden. Karakteristiek aan de problematiek is namelijk vaak dat relaties met de sociale omgeving, wonen en zorg/begeleiding door de tijd heen fluctueren.
De dagelijkse realiteiten van de mensen met een ernstige of matige verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag, de professionals en verwanten kregen vanaf het begin een prominente positie binnen WAVE. Welke nieuwe mogelijkheden en moeilijkheden zouden er ontstaan als we de perspectieven van outsider-onderzoekers en nieuwkomers inbrengen in de huidige zorgcontext van de hoofdpersonen met moeilijk verstaanbaar gedrag?
"Bottum up" keuze voor 13 casussen
Door aan professionals te vragen aan wie en wat zij denken bij 'iemand met een ernstige of matige verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag in een steeds opnieuw vastlopende situatie”, hebben wij de casussen die aan het project WAVE meededen “bottom-up” gekozen.
Het steeds opnieuw vastlopen was hierbij cruciaal. De conclusie was namelijk gerechtvaardigd dat bestaande denkkaders en handelingswijzen niet toereikend zijn. Wij makten hierbij onderscheid in situaties die als ronduit ellendig worden ervaren en waarin men niet meer weet wat men moet doen en situaties waarin het al eens gelukt is om een hobbel te overwinnen of waarin men bijvoorbeeld vermoedt op de goede weg te zijn.
Leren door community of practice (CoP)
Vanaf het begin werkte WAVE als community of practice (CoP) toe naar een praktijkgericht samenwerkingsverband. Het leren in zo’n CoP verloopt anders dan op school of in een opleidingslokaal. Het leren gebeurt omdat alle deelnemers – ieder vanuit de eigen context – hier onderdeel zijn van een gemeenschap met een vergelijkbare praktijk en passie. Samen zoeken ze met betrekking tot moeilijk verstaanbaar gedrag naar betekenissen die relevant zijn voor hun eigen ervaring. Wat er geleerd gaat worden kan daardoor niet van tevoren precies worden bepaald. In een tijdperk waarin identiteit (Wie ben ik? Wie wil ik worden?) een zeer relevante vraag is voor de lerende medewerker, kan zo’n CoP grote invloed uitoefenen.
Onze keuze voor een CoP was gemotiveerd door een perspectief op leren dat tot voorzichtigheid maant. Leerprocessen rondom mensen met een ernstige of matige verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag laten zich niet verbeteren door ze te instrumentaliseren. Ze laten zich wél verbeteren door volhardend te blijven zoeken vanuit belangstellende onderdompeling, vanuit het zelfonderzoek daarbij, vanuit een oriëntatie op het positieve en door daarbij de toepassing van bestaande begrippenkaders en modellen bewust te weerstaan.
In dat opzicht verschilde onze benadering van traditionele leertheorieën waarin de kennisoverdracht en de acquisitie van kennis centraal staan.
Kennis-maken en kennis uitwisselen
Het collaboratieve karakter van het onderzoek impliceerde dat de begeleidende hoofdonderzoekers met de outsider-onderzoekers en andere betrokkenen samen kennis zouden creëren over rijkere vormen van interactie met de hoofdpersoon. Dat zou geschieden door met elkaar na te denken óver en te experimenteren mét (inter)acties, en daarop te reflecteren. Kennismaken en kennis maken waren in dit proces zo nauw met elkaar verweven, dat we in dit kader spraken van ‘kennis-maken’.
Het gezamenlijke kennis-makingsproces binnen WAVE beschouwden wij als een serie van gebeurtenissen, die alles te maken hebben met afstemming, vertrouwen en gezamenlijkheid. Daarmee was de uitwisseling tussen de outsider-onderzoekers en de directbetrokkenen bij de iedere casus de kern van de kennis-making. Tussen hen werd verkend in hoeverre verschillende achtergronden tot andere interpretaties, denkrichtingen en handelswijzen met betrekking tot vastlopende situaties rond moeilijk verstaanbaar gedrag kunnen leiden. Dit proces noemden we de ‘binnenring’.
Rondom deze ‘binnenring’ – waarin onderzoek, uitproberen en innoveren samenkwamen – werd een lerende ‘buitenring’ gevormd waarin relevante casus-overstijgende resultaten werden gedeeld.