Aanpak
Rolverdeling en uitvoering
Met WAVE willen wij meer ruimte maken voor de ervaringen, wensen, verwachtingen en zorgen van mensen met een ernstige of matige verstandelijke beperking (en hun verwanten) in vastlopende situaties rond moeilijk verstaanbaar gedrag. Om hen een hoofdrol te kunnen geven, moeten de andere betrokkenen bereid zijn om een stap opzij, vooruit, of zelfs achteruit, zetten.
Cruciaal hierbij is dat zowel het begeleidingsteam – inclusief de leidinggevende en de gedragsdeskundige – expliciet hun mandaat geven voor het experimenteren met deze nieuwe rolverdeling en voor een andere manier van werken. Dan pas kan alles wat er gebeurt én wat daarvan geleerd wordt, ook onderwerp worden van informele gesprekken, formeel overleg of andere vormen van kennisdeling (“olievlekwerking”).
De betrokken zorgprofessionals (begeleiders, orthopedagogen, AVG), verwanten en leidinggevenden hebben misschien wel de belangrijkste rol: zij zijn ‘sleutelfiguren in het onderzoeksproces’, ‘medeonderzoekers’, ‘facilitators en ambassadeurs van innovatie’.
De outsider-onderzoekers en de ‘insiders’ dienen voldoende vertrouwen in elkaar te krijgen om – ieder op eigen wijze – deel te (blijven) nemen aan WAVE.
De nieuwkomers lopen stage in een casus of voeren daar een afstudeeropdracht uit. Zij doen dit in afstemming met hoofdonderzoekers en de ‘insiders’. Zij worden ook betrokken bij de bezigheden van de outsider-onderzoekers.
De hoofdonderzoekers coördineren het onderzoek en voeren het ten dele ook zelf uit. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor de opleiding en begeleiding van de outsider-onderzoekers en bewaken zij dat WAVE de onderzoeksvraag blijft volgen.
Inweven van outsider-onderzoekers
Bij iedere casus is gedurende twee jaar één outsider-onderzoeker betrokken. Na een periode van voorbereiding en introductie kijken de outsider-onderzoekers naar interacties tussen de hoofdpersoon met moeilijk verstaanbaar gedrag en anderen, hoe daarin wordt gehandeld en hoe deze interacties gevormd worden door de culturele, sociale, fysieke zorgcontext. Zij worden hierin begeleid door de hoofdonderzoekers.
In deze eerste fase staat vrije beeldvorming centraal. Wat valt op? Wat speelt er? Wat heeft daarmee te maken? De outsider-onderzoekers worden uitgenodigd om een zo compleet mogelijk beeld te vormen van wat er volgens hen gebeurt. Welke mogelijkheden en moeilijkheden ervaren zij?
Essentieel hierbij is om de outsider-onderzoekers te vrijwaren van beïnvloeding door de geldende professionele logica en deskundigenkennis; zij worden door de hoofdonderzoekers expliciet geïnstrueerd en begeleid om die perspectieven niet zonder meer over te nemen. Desgewenst wordt dit proces begeleid in samenspraak met een zorgverantwoordelijke.
Inweven van nieuwkomers
Binnen de HBO-opleidingen Social Work en Verpleegkunde is weinig aandacht voor mensen met een ernstige of matige verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag. Ook in de dagelijkse begeleiding van deze mensen werken voornamelijk mensen met een MBO-opleiding. De inzet van HBO-studenten bij WAVE zien de samenwerkingspartners vanuit onderwijs en zorg als een mogelijkheid om dit hiaat te dichten.
In de overgang van studie naar werk maken nieuwe professionals een sterk socialisatieproces door. Binnen het project WAVE worden zij echter vanuit de erkenning betrokken dat hun eerste ervaringen in de praktijk relevante kennis voor het vergroten van inzicht in situaties met moeilijk verstaanbaar gedrag kunnen bevatten. Door deze nieuwkomers bij de activiteiten van de outsider-onderzoekers te betrekken, hopen wij de ruimte voor hun vragen, twijfels en naïviteit te vergroten.
De inzet van studenten kan verschillende vormen aannemen. Zo is er bijvoorbeeld de afstudeer-nieuwkomer, die in het kader van zijn of haar HBO-afstudeeropdracht 5 maanden bij WAVE betrokken kan zijn, waarvan 2,5 maand uitvoerend. De afstudeer-nieuwkomers stemmen in het kader van het project hun rol af op die van de outsider-onderzoekers, bijvoorbeeld door met hen mee te lopen, interviews met hen te houden of bij hun besprekingen aanwezig te zijn. Ze kunnen ook zelfstandig een deelonderzoek uitvoeren of bijvoorbeeld een deel van de data-analyse op zich nemen. Hun inzet is tweemaal per jaar mogelijk, van februari t/m juni of van september t/m december. Daarnaast kunnen twee- of derdejaars studenten in afstemming met de hoofdonderzoekers in het kader van hun stage ook een kortere opdracht uitvoeren.
Dataverzameling en -analyse
Dataverzameling vindt plaats d.m.v. participerende observatie, (in)formele individuele en groepsgesprekken, halfgestructureerde interviews, (bestaande) audio- en video-opnames, documentanalyse en literatuurstudie. De outsider-onderzoekers en nieuwkomers houden daarnaast een reflexief logboek bij, waarin ze stilstaan bij wat er gebeurt in de communicatie met en tussen de onderzoekdeelnemers.
Onze onderzoeksbelangstelling gaat in brede zin uit naar wat de ‘insiders’ in de 13 casussen doen (en laten) in interactie met elkaar, en wat daardoor (on)mogelijk wordt gemaakt. De outsider-onderzoekers richten zich bijvoorbeeld op wat er gebeurt in interacties rondom wek-, was- of eetmomenten, op de dagbesteding, bij uitjes, tijdens mdo’s of familiegesprekken, hoe zij dit interpreteren en welke (on)mogelijkheden zij ervaren.
De data bestaan o.m. uit dagboeken, foto- en videomateriaal en logboeken van de outsider-onderzoekers. Deze data worden op verschillende momenten en manieren geanalyseerd, afhankelijk van het doel, bijvoorbeeld voor gebruik in de CoP, een gastles, een blog, een wetenschappelijk artikel en/of een documentaire.
